Długo wyczekiwana prezentacja tzw. Nowego Polskiego Ładu przyniosła również zapowiedzi pewnych rozwiązań na rzecz osób starszych. Proces starzenia się społeczeństwa postępuje, a osoby w starszym wieku (powyżej 65. życia) już teraz stanowią prawie 1/5 mieszkańców Polski, a w każdym roku będzie ich więcej. Dla tej rosnącej liczebnie i procentowo grupy przewidziano osobną część Polskiego Ładu zatytułowaną „Złota jesień życia”. Poniżej krótka analiza.
Od redakcji www.60plus.pl:
Poniższy skrót opracowania skupia się głównie na pytaniach i wątpliwościach. Bo na tym etapie wiele się pisze i mówi jak to pięknie będzie. Kierunki wydają się dobre ale proponowane rozwiązania wymagają doprecyzowania. A niektóre wydają się powieleniem już istniejących aktywności, inne natomiast przypominają bardziej hasła niż konkretne rozwiązania. Poczekamy - zobaczymy.
Przypomnijmy sobie hasła z tego programu ogłoszonego w maju 2021 przez rządzącą koalicję:
1. Emerytury bez podatku do 2500 zł
(...) Można to uznać za działanie w dobrym kierunku. Patrząc jednak na całą wizję Polskiego Ładu w części podatkowej, która jest stawiana na pierwszym planie, pojawia się wątpliwość o stabilność finansowania różnych rozwiązań, także tych na których mogą skorzystać również starsze osoby.
Pytanie Red. 60plus.pl:
Ile miliardów złotych rocznie będzie to kosztować taka zmiana? Nie rząd przecież ale budżet państwa czyli kasę wszystkich obywateli. Jakie będą tego konsekwencje w perspektywie kolejnych lat, gdy emerytów będzie lawinowo przybywało? Skąd rząd weźmie na to pieniądze?
2. i 3. Elastyczna praca dla osób w wieku przedemerytalnym i zerowy PIT dla osób pracujących po osiągnięciu wieku emerytalnego.
(...) „Chcemy wydłużać okres aktywności zawodowej seniorów przez umożliwienie osobom w wieku 55+ zmniejszenia wymiaru czasu pracy. Dzięki temu senior osiągając wiek emerytalny, nie będzie stawał przed wyborem: albo praca w pełnym wymiarze godzin, albo emerytura. To optymalny sposób wydłużenia aktywności zawodowej.” I dalej: „Wprowadzimy nowy instrument zachęcający do kontynuacji pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego – PIT-0 dla Seniora. Pracownicy, którzy osiągną wiek emerytalny 60/65 lat i nie przejdą na emeryturę, lecz zdecydują się kontynuować pracę, nie zapłacą podatku dochodowego (do poziomu progu podatkowego), co zwiększy ich pensję netto („na rękę”), a dzięki dalszej aktywności na rynku pracy powiększą wysokość przyszłej emerytury”.
Potrzebny jest jednak kompleksowy pakiet rozwiązań, rozpostarty pomiędzy różne segmenty polityki publicznej (zdrowie i profilaktyka, organizacja pracy, kształcenie – w tym ustawiczne, opieka nad osobami zależnymi) które równoległe eliminowałyby lub łagodziły różne bariery aktywności zawodowej starszych pokoleń.
Wątpliwości Red. 60plus.pl:
W jaki sposób rząd planuje zachęcać osoby w wieku emerytalnym do dalszej pracy i nie pobierania emerytury w zamian za odkładanie się ich PIT na ich koncie emerytalnym, skoro każdy umie policzyć, że bardziej się opłaca iść na emeryturę (bez PIT) i dodatkowo pracować, otrzymując także pensję z PIT (ale de facto do sporej sumy tez bez PIT)?
4. Program Aktywność +
(...) Trudno powiedzieć jak wspomniany program Aktywność+ ma się do już działającego programu „ Aktywni+”?
Wątpliwości Red. 60plus.pl:
Wygląda to na zastąpienie dość licznych istniejących programów dla seniorów, organizowanych przez samorządy bądź organizacje pozarządowe, jakimiś podobnymi programami tyle że rządowymi. Bo ... poprzez zmiany podatkowe, samorządy zostaną pewnie pozbawione miliardowych źródeł przychodu. Ale za mało tu konkretów.
5. Korpus wsparcia seniorów
(...) „Kilkanaście tysięcy wolontariuszy, w tym działacze ponad 140 środowisk młodzieżowych i obywatelskich z całej Polski, świadczy codzienną pomoc potrzebującym w ramach powołanego Korpusu. Pandemia dała początek nowej instytucji pomocowej, w ramach której młodzi, pomagając seniorom, mogą zarazem pozyskiwać nowe kompetencje, m.in. logistyczne i organizatorskie.”
Póki co nie zostały zarysowane ani ramy czasowe, ani finansowe, ani wreszcie dokładne cele i zasady jego funkcjonowania na dłuższym czasie.
6. Bezpieczeństwo pod ręką
„Zwiększymy bezpieczeństwo seniorów przez dofinansowanie zakupu tzw. opasek bezpieczeństwa. (...)".
Opaski czy inne instrumenty pełniące tego typu funkcje są już stosowane nie tylko za granicą, ale także jako innowacje w niektórych miejscach w Polsce. Włączenie tego typu inicjatyw w tryby polityki publicznej, np. poprzez dofinansowanie zakupu wspomnianych opasek, może jest i słuszne, ale nie bardzo wiadomo jak miałoby to wyglądać.
Na ten moment brzmi to bardzo teoretycznie, ale też wycinkowo. Lepiej by było, aby architekci Polskiego Ładu podjęli temat teleopieki, a przywołane opaski stanowiły jeden z wielu przykładowych narzędzi wykorzystywanych w procesie (których dzisiejsza nauka ale i praktyka społeczna dostarcza znacznie więcej).
7. Darmowe Leki 70+
„W związku ze skutecznością dotychczasowego programu Leki 75+ (wzrastająca liczba beneficjentów i malejące wydatki osób powyżej 75. roku życia na leki) chcemy umożliwić korzystanie z programu osobom młodszym, a w niektórych kategoriach leków nawet osobom z grupy 60+”.
Pamiętajmy jednak, że wbrew temu co sugerować może sam szyld Programu, dotąd jedynie część leków (tzw. lista „S”) była objęta 100% refundacją. Klucz, według którego pewne schorzenia i lekarstwa zostały uwzględnione na tej liście a inne nie, nie był do końca przejrzysty, co pokazały raporty NIK[1]. Być może i ten parametr istnienia Programu wymagałby – obok obniżenia cezury wieku uprawnionych – również korekty.
8. Specjalne placówki łączące pokolenia
„Umożliwimy łatwiejsze tworzenie placówek, które łączą dzienne domy opieki z przedszkolami podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Niemczech. Dzięki nim dzieci będą rozwijały kompetencje emocjonalne i społeczne, a seniorzy zaangażują się w wychowanie najmłodszego pokolenia”
Po lekturze tego fragmentu można jednak mieć wątpliwość czy mówimy tu o stworzeniu systemowego rozwiązania czy raczej pilotażu lub okazjonalnie pojawiającej się tu i ówdzie innowacji, która okaże się mieć jednak marginalne znaczenie dla całego systemu wsparcia instytucjonalnego. Póki co mamy problemy z rozwojem istniejących na większą skalę alternatyw dla domów pomocy społecznej – chodzi o rodzinne domy pomocy czy mieszkalnictwo wspomagane.
Jaki byłby szacowany budżet i zasady działania tego rozwiązania oraz jaka była przewidziana skala jego rozwoju? W tej chwili wciąż niewiele wiadomo.
9. Centra usług społecznych dla Polaków wracających z zagranicy.
To dość zagadkowy pomysł. Jak czytamy: „Centra będą instytucjami oferującymi kompleksowe wsparcie dla osób starszych, które po zakończeniu kariery zawodowej za granicą chcą powrócić do Polski. Centra będą zapewniać całodobową opiekę, wsparcie w zakresie ochrony zdrowia oraz wspomagać aktywność społeczną seniorów.”
W sytuacji w której na przykład wśród filarów „Polskiej jesieni życia” nie ma pomysłów na reformy systemu opieki całodobowej czy ochrony zdrowia dla ogółu osób starszych (poza rozszerzeniem programu darmowych leków) nie bardzo jest zrozumiałe nadanie tak dużej rangi akurat tej jednej grupie seniorów w kontekście opieki czy zdrowia. Czy nie lepiej byłoby po prostu stworzyć dobrze sprofilowane ścieżki wsparcia dla powracających z zagranicy osób starszych w ramach ogólnych instytucji wsparcia seniorów?
10. Pomoc IT dla seniora
„Nie wszyscy obywatele mają kompetencje i chcą korzystać z usług tylko cyfrowo. Stworzymy ogólnopolską infolinię administracyjną, która pozwoli uzyskać informacje o tym, co dzieje się ze sprawą załatwianą w każdym urzędzie w Polsce. Dzięki infolinii osoby mniej biegłe w usługach cyfrowych będą mogły dowiedzieć się, w jaki sposób można załatwić sprawę administracyjną i zostaną przekierowane do właściwej instytucji”.
Wydaje się, że przydałoby się bardziej kompleksowe podejście i też bardziej zdecentralizowane. Wiele spraw zapewne trudno będzie osobom starszym przekazać tylko w ramach bezosobowej porady w ramach infolinii (o ile w ogóle uda się łatwo dodzwonić). Ważne jest też by tworzyć mechanizmy wsparcia także na poziomie lokalnym, gdzie żyje dana osoba starsza.
11. Walka z przemocą domową wobec dzieci i rodziców
„W formie wielu kampanii społecznych będziemy pracować nad zwiększeniem świadomości praw ofiar przemocy domowej, zwłaszcza tych najsłabszych – kobiet, dzieci i osób starszych, a także dostępności wsparcia psychologicznego.”
Ten element trudno jednoznacznie wpisać w politykę senioralną, gdyż dotyczy różnych grup wiekowych.
Sama kampania, choć na pewno potrzebna, może nie wystarczyć. Potrzebne jest wzmocnienie procedur reagowania i identyfikowania przemocy w życiu osób starszych, prowadzenie odpowiednich działań profilaktyczno-prewencyjnych oraz rozszerzanie wsparcia psychologicznego w obliczu zaistnienia praktyk przemocowych.
Podsumowanie
Jak pokazał przegląd instrumentów, część z nich jest interesująca, ale wymaga konkretyzacji i rozwinięcia. Wiele z nich jawi się jako bardzo fragmentaryczne punkty, które chciałoby się widzieć w szerszych pakietach rozwiązań problemów społecznych dotykających osób starszych.
W przypadku części propozycji nie widać na tym etapie ani horyzontu czasowego ani finansowego, ani też wyraźne kształtu proponowanych instrumentów. Być może jest to efekt tego, że mówimy na razie o dokumencie zawierającym wstępne założenia i kierunki rozwoju. Z drugiej jednak strony zauważmy, że te elementy Polskiego Ładu, które rządzący podczas Konwencji uznali za godne wyeksponowania, przedstawiono względnie konkretnie. Czyżby więc sprawy senioralne – nie licząc części emerytur bez podatku – nie były traktowane pierwszoplanowo?
Powyższy skrót opracowania pochodzi z analizy Senior Hub. Instytut Polityki Senioralnej.
Skróty są naszym subiektywnym wyborem. Podobnie jak i podsumowanie. Co może minimalnie wpływać na percepcję opisu poszczególnych punktów.
W niektórych punktach zamieszczamy nasze komentarze lub pytania.
Autor: dr Rafał Bakalarczyk. Dziękujemy za cenną analizę.
Redakcja www.60plus.pl
